Kasteel van Heers

Een van de muren van het Chinees Salon in het Kasteel van Heers staat op instorten. Het opvallende, rode behang is erg gescheurd en dreigt bij een noodzakelijke ingreep helemaal verloren te gaan. Daarom vroeg Herita aan papierrestaurateurs Veerle Vercammen en Oliver Claes om te onderzoeken of het papier kan worden afgenomen en geconserveerd. De twee specialisten inventariseerden bij uitbreiding alle behanglagen op het gelijkvloers en de eerste verdieping van het kasteel. Wij polsten naar hun bevindingen.

Kan het rode, Chinese behang worden gered?

Vercammen: "We hebben spijtig genoeg moeten vaststellen dat een afname in dit geval niet mogelijk is. Het papier heeft een glanzende coating. Die bemoeilijkt het verweken van de lijmlaag met vocht. Ook een droge afname is niet mogelijk zonder nieuwe schade toe te brengen aan het reeds gehavende papier. Spijtig, want in andere gevallen is het soms effectief mogelijk om de volledige, originele wandbekleding af te nemen en terug te plaatsen na restauratie. Scheuren en andere onvolkomenheden worden dan zorgvuldig weggewerkt. We hebben van het behang in het Chinees Salon wel stalen bewaard die in de toekomst kunnen dienen voor een reproductie. Er is gelukkig ook nog een stabiele muur bekleed met dit papier."  

Jullie onderzochten ook de behanglagen in de andere kamers. Wat hebben jullie daar ontdekt?

Claes: "In één van de kleinere kamers op de eerste verdieping vonden we een erg kleurrijk behang met een kinderboektafereel. Het zat verscholen onder twee andere behanglagen en daaronder zat nog een vierde laag. De illustraties hebben veel weg van de vormentaal van kunstschilder Edgar Tytgat (1879 – 1957). Mogelijk werd het geproduceerd door UPL, de Usines Peters-Lacroix, destijds de grootste behangpapierfabrikant van België. Eén van de ontwerpers van dat bedrijf, Pierre Duquesne, kreeg tekenles van Tytgat. Mogelijk is daar dus een link te leggen."
Vercammen: "UPL had trouwens de gewoonte om kunstenaars in te huren. Onder anderen René Magritte (1898-1967) en Victor Servranckx (1897-1965) ontwierpen in hun jonge jaren motieven voor de fabrikant."
Claes: "Magritte en Servranckx bleven weliswaar niet lang verbonden aan UPL. De verplichting om zich te voegen naar actuele trends vonden ze nefast voor hun creativiteit."

Wat is het oudste papier dat jullie zijn tegengekomen?

Claes: "In de noordhoek van het kasteel, dat is de meest bouwvallige zone, vonden we als vierde en onderste laag een opmerkelijk oud behangpapier dat niet op rol is vervaardigd, maar op papiervlakken. De vellen werden manueel bedrukt met houten mallen, kleur per kleur. De tekening bestaat uit architecturale structuren en felblauwe bloemen op een grijze achtergrond. De kleuren zijn zeer goed geconserveerd. Blokdrukken als deze zijn te situeren tussen 1700 en 1835. Daarna schakelden fabrikanten doorgaans over naar industriële productie op rollen."
Vercammen: "Van de eerder vermelde Usines Peters-Lacroix weten we dat ze ook nog na 1835 de blokdruktechniek bleven toepassen. Men vond dat dat betere kwaliteit opleverde. We kunnen echter niet met zekerheid zeggen of het oude behang met de blauwe bloemen in Heers door UPL werd vervaardigd. Er staat namelijk geen fabrikant vermeld op de vellen."

Nog interessante vondsten?

Claes: "We vonden ook behang van Britse makelij, meer bepaald van de merken Shand Kydd en Crown. Het Shand Kydd papier bevat fleurige vogels en bloemen op een witte fond. Dit papier hebben we kunnen fixeren. Het merk Shand Kydd werd in 1891 opgericht door Norman Shand Kydd en groeide uit tot een behangpapiermerk onder zijn zoon William. Crown is een nog steeds bestaande behangpapierproducent die werd opgericht in 1839. Van dat laatste merk vonden we twee lagen in de ruimte die vroeger wellicht dienst deed als badkamer. De buitenste laag heeft een motief met witte strikken met een klein boeketje van gele roosjes. Daaronder zit een heftig floraal behang met blauwe, gele en roze tinten."
Vercammen: "Verder hebben we ook nog een zeer degelijk behang met papegaaimotief afgenomen in kamer 11 op het gelijkvloers. Dat papier hing zeer los en dreigde op sommige plaatsen zelfs van de muur te vallen. Om verdere schade en verlies te voorkomen, gaan we het nu vlak stockeren. De oefening die we nu hebben gedaan is nog maar het begin van het papieronderzoek in het kasteel. Er is nog veel meer mogelijk. Samen met Herita gaan we bekijken welke de volgende stappen zijn."