"De 17de eeuw is meer dan Rubens en Van Dyck." Focus op Theodoor Rombouts!
In het Museum voor Schone Kunsten Gent loopt momenteel de eerste monografische tentoonstelling ooit gewijd aan Theodoor Rombouts (1597-1637), een tijdgenoot van Rubens en volgeling van Caravaggio. Tijdens zijn korte leven was Rombouts een gevierd barokschilder, maar na zijn dood raakte zijn artistieke nalatenschap in de vergetelheid.
Ter voorbereiding van de catalogus bracht MSK-curator Frederica van Dam een bezoek aan Kasteel Beauvoorde op zoek naar Rombouts-gerelateerde werken. Tegen alle verwachtingen in trof ze niet twee, maar drie relevante doeken aan.
Aan het begin van de 17de eeuw migreert Theodoor Rombouts als jonge Antwerpenaar naar Italië. Hij raakt er geïnspireerd door de revolutionaire Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) en diens opvolger Bartolomeo Manfredi (1582-1622). Terug in Antwerpen ontwikkelt Rombouts een geheel eigen artistieke identiteit. Hij weet Noord en Zuid subliem te versmelten en groeit uit tot een gevestigde waarde in het Antwerpse kunstenaarsmilieu. In zijn gevarieerde oeuvre springen vooral levendige en soms moraliserende genrevoorstellingen met elegante gezelschappen en muzikanten in het oog. De taferelen baden in het spel van licht en donker, versmolten met Rombouts’ levendige kleurenpalet. Ook de bijzonder verfijnde manier waarmee hij voorwerpen en textiel schildert, is typerend voor zijn werk.
Rombouts had dus een succesvolle carrière als schilder, maar na zijn dood werd zijn kunst vaak afgemeten aan die van beroemde tijdgenoten zoals Rubens en Van Dyck. "De stijl van Caravaggio, die Rombouts in Italië had leren kennen en zich vervolgens eigen maakte, werd eigenlijk pas terug herkend vanaf de 19de eeuw. In de eerste plaats werd er terug aandacht besteed aan de Italiaanse caravaggisten, later aan de Hollandse en nu belicht het MSK dus ook een 'Vlaamse' virtuoos van die school," zegt Frederica van Dam enthousiast.
De kunsthistorica voerde een grote zoektocht naar Rombouts’ kernoeuvre. Na het speurwerk werden schilderijen uit privécollecties, kerken en musea in Europa en de Verenigde Staten overgebracht naar Gent, en verschillende werken speciaal ter gelegenheid van de expo gerestaureerd. Van Dams zoektocht leidde ook langs Kasteel Beauvoorde, omdat de inventaris van 'cultuurgoederen' (de nagelvaste kunstwerken in het slot) twee kopieën van Rombouts vermeldt in de slaapkamer van Julienne Flyps. Zij was de echtgenote van Arthur Merghelynck (1853-1908), de excentrieke kasteelheer die het Beauvoordse waterslot volpropte met historische voorwerpen. Tot grote verbazing trof van Dam nog een derde werk aan van belang: "Een loshangend doek in de traphal op de eerste verdieping bleek een goede atelierversie te zijn van het Drinktafereel met Bacchus. Zo'n atelierversie is een werk dat niet door de meester zelf is geschilderd, maar wel onder zijn toezicht werd vervaardigd in zijn kunstenaarsatelier."
We zetten de drie doeken uit Kasteel Beauvoorde even naast de primaire werken van Rombouts:
Keukenscène met verliefd koppel
Een handelaar toont zijn producten aan een verliefd paar. Het is een tafereel met een overvloed aan bijwerk in de vorm van artisjokken, asperges, bloemkolen en jachtbuit. In de 17de eeuw zinspelen deze elementen moraliserend op de smaak en de tastzin, maar ook op de excessen van gulzigheid en wellust. Wie goed kijkt ziet dat de broek van de man rechts open staat.
Theodoor Rombouts & Adriaen van Utrecht, 1630-1634
Voor dit werk in het Hermitage Museum van Sint-Petersburg schilderde Theodoor Rombouts de figuren en Adriaen van Utrecht het stilleven. De kunstenaars werkten wel vaker samen. In het MSK hangen momenteel twee atelierversies van dit tafereel.
Kopie in Kasteel Beauvoorde, 19de eeuw
Deze 19de-eeuwse kopie naar het stuk uit de Hermitage zit normaal gezien in de schouwmantel van de slaapkamer van kasteelvrouw Julienne Flyps. Het is één van de vijftig cultuurgoederen die momenteel worden gerestaureerd.
De verloochening van Petrus
Petrus, de oude man in het geel, wordt herkend als een van Christus’ metgezellen. Kaartspelers aan de tafel links onderbreken hun spel. Petrus is geschrokken en ontkent dat hij een volgeling is van Jezus. Tijdens het Laatste Avondmaal voorspelde Christus dat Petrus hem nog voor het kraaien van de haan drie maal zou verloochenen. Het thema was in de 17de eeuw populair vanwege de band met het boetesacrament. Daar hechtte men tijdens de Contrareformatie veel belang aan. De oprecht berouwvolle zondaar kon in de biecht vergiffenis krijgen, en mocht daar des te meer op vertrouwen aangezien zelfs de zware misstap van Petrus werd vergeven.
Theodoor Rombouts, ca. 1625
Dit werk uit The Princely Collections wordt momenteel tentoongesteld in het MSK. Als kleermakerszoon had Rombouts een schitterend oog voor stoffen en het plooienspel van draperingen.
Kopie in Kasteel Beauvoorde, 17de-18de eeuw
Deze kopie uit de slaapkamer van Julienne Flyps is nu gestockeerd wegens de restauratiewerken. De datering is onduidelijk: waarschijnlijk 17de, mogelijk 18de eeuw.
Drinktafereel met Bacchus
Gezellige feestjes zijn een populair thema bij de caravaggisten en dus ook bij Theodoor Rombouts. In dit drinktafereel zitten drie mannen aan tafel, terwijl een vrouw de meest linkse vermanend toespreekt. Misschien komt ze hem halen? Prominent vooraan zien we Bacchus met een beschonken gezichtsuitdrukking, half ontbloot bovenlijf en een dierenhuid als mantel.
Theodoor Rombouts, 1634
Momenteel te bezichtigen in MSK Gent. Rombouts had de gewoonte zijn werken op originele plaatsen te signeren. Een inscriptie linksonder op de kruik leest t. rombovts. f / 1634.
Atelierversie in Kasteel Beauvoorde, 17de eeuw
Een onverwachte ontdekking in de trappenhal op het eerste verdiep van Kasteel Beauvoorde. Deze atelierversie wordt momenteel gestockeerd tijdens de restauratie van het slot.
Waarom iedereen de tentoonstelling in het MSK moet komen ontdekken? Daar weet van Dam wel een antwoord op: "De 17de eeuw is meer dan alleen Rubens en Van Dyck. Kom ook eens proeven van een andere stijl en laat je betoveren door het opmerkelijke kleurenpalet van Rombouts. Het is echt een talent van hem om alledaagse, herkenbare scenes met heel veel expressie op doek te zetten."
De expo Theodoor Rombouts, Virtuoos van het Vlaamse caravaggisme loopt nog tot en met 23 april in het Museum voor Schone Kunsten Gent. De thematische opstelling focust op alle diverse aspecten van Rombouts’ schilderkunst. Zo wil ze ons dichter brengen bij de man achter het oeuvre: "een intelligente kunstenaar die zich graag liet inspireren door het talent van zijn collega’s maar daarbij een heel herkenbare eigen artistieke identiteit ontwikkelde, zowel voor zijn toenmalige cliënteel, als voor ons, vandaag."
WINACTIE
Maak kans op een duo-ticket!
Ben je lid van Herita? Neem dan deel aan onze wedstrijd een maak kans op een duo-ticket voor de expo in Gent. Stuur voor 27 februari een mailtje met 'Theodoor Rombouts & je lidnummer' naar info@herita.be. Winnaars worden persoonlijk verwittigd.