In gesprek met Marcel Teugels: de man achter het balkenatelier van het Kasteel van Heers
Als gedreven houtrestaurator deelt Marcel Teugels met veel plezier zijn passie met de wereld. Tegenwoordig kan je hem elke zondag vinden aan het Kasteel van Heers, waar hij met zijn bijl en volgens oude technieken boomstammen te lijf gaat voor de restauratie van tiendenschuur. Hij bekijkt restauratie als een ontdekkingsreis door de geschiedenis van het vakmanschap.
Hoe ben je betrokken geraakt bij het restauratieproject van het Kasteel van Heers?
Anderhalf jaar geleden vroeg Herita me een workshop te organiseren om de kasteelvrijwilligers te leren kantrechten. Dat is met een bijl op traditionele wijze een boomstam tot een bruikbare balk maken. Kantrechten is heel moeilijk als je dat nog niet eerder gedaan hebt. Daarom zijn we nu met een meer ervaren team van houtbewerkers aan de slag op het kasteeldomein. Geïnteresseerden kunnen ons op zondag komen bezoeken. Dan laten we hen kennismaken met ons ambacht.
Wat moeten we ons daar concreet bij voorstellen?
Elke zondag van 11.00 tot 17.00 uur zijn we aan het werk en tonen we de passanten wat we doen en hoe het proces van kantrechten precies verloopt … Er zijn ook al kinderen geweest die zelf een keer wilden proberen. Die deden dat best goed! Dat is natuurlijk op eigen risico, maar ik zet hen dan in een goede positie en geef hen ook een iets lichter bijl. Op specifieke data kan je je inschrijven voor gegidste rondleidingen door het kasteel. Ook die groepen houden bij ons halt.
Houtrestaurateur is geen alledaags beroep. Hoe ben je in de stiel terechtgekomen?
Na het middelbaar wist ik niet goed wat te studeren. Ik belandde uiteindelijk bij Kinesitherapie, maar dat was geen passie voor mij. Twee gefaalde jaren later besloot ik te stoppen. Mijn moeder kwam met het idee om Conservatie-Restauratie te kiezen aan de Universiteit Antwerpen. Ik wist zelfs niet dat dat een optie was. Ik dacht dat je alleen maar restaurator kon worden als je al dertig jaar antiquair bent en dan daarin rolt, maar dat bleek dus gewoon een opleiding te zijn. Ik was meteen verkocht!
Heb je pas dan die passie ontdekt?
Het was eigenlijk al een beetje een passie. Ik had gewoon nooit overwogen dat het ook een carrière kon zijn. De periode daarvoor uitte die passie zicht in het consumeren van programma's over antiek, rondneuzen op rommelmarkten en antiekwinkels … en ik ben ook altijd heel handig geweest.
Is er een bepaalde periode dat je het meest aanspreekt?
Ja, periodes zoals de middeleeuwen en de renaissance waarin het ambacht echt floreerde. De tijd dat er gilden waren die de kwaliteit van het werk garandeerden. De technologie was nog vrij primitief, maar aan het einde van de middeleeuwen echt hoog van kwaliteit. Dankzij het vakmanschap en de superieure materialen van toen kunnen we gebouwen uit de periodes vandaag nog steeds bewonderen!
Waarom is het zo belangrijk om de balken op ambachtelijke wijze te maken?
De eerste reden is educatief. Het balkenatelier toont de bezoekers van het kasteeldomein hoe de gebouwen gemaakt zijn. Ze zien hoe zwaar dat werk is. Dat geeft een nieuwe kijk op die tiendenschuur, met meer respect voor hoe imposant die is. Ten tweede creëren wij op het oppervlak van de balk een afwerking die gelijkaardig is aan de originele delen van de schuur. Er blijven gereedschapssporen achter die duidelijk te onderscheiden zijn van een hedendaagse, machinale bewerking. Kaarsrechte balken zouden uit te toon vallen ten opzichte van de authentieke balken die meer de natuurlijke vorm van de boom blijven volgen.
Dat brengt mij bij het volgende voordeel. Je kan de maximale dikte en de sterkte van je stam behouden omdat je de vezels niet moet doorzagen om er een recht stuk uit te halen. Met de bijl kun je een bocht in de boom lichtjes meevolgen, zodat die vezels van boven tot onder doorlopen en je geen zwak punt creëert in de balk. De langste balken in de schuur zijn 10-15 meter lang, maar een boom is veel dunner bovenaan. Een zagerij zaagt voornamelijk parallel. Met de bijl hebben we meer flexibiliteit. We sluiten de moderne technieken natuurlijk niet helemaal uit. We bekijken voor welke balken het logisch is om toch gewoon met de zagerij te werken: voor een muurplaat die ergens verstopt zit bijvoorbeeld, of voor kepers die je niet ziet.
Is de techniek ook afhankelijk van het type hout?
De techniek, of dat nu eikenhout is of een sparhoutsoort, is eigenlijk hetzelfde. Voor bepaalde houtsoorten kan je wel overwegen om je gereedschap anders te slijpen. De hoek waarin je gereedschap geslepen is, is best iets scherper voor zachter hout en iets stomper voor harder hout.
Wat vind je het leukste aan je job?
Dat mijnwerk heel afwisselend is. Ik werk één dag per week in het KMSKA in Antwerpen. Ik werk in kerken en aan meubels van particulieren. Ik maak historische reproducties, smeedwerk voor de restauratie van waterputten en een beetje agrarisch erfgoed. Ik werk ook samen met een windmolenbouwer. Elke dag is anders en ik ga nooit met tegenzin naar mijn werk!
Jan Huber, Unsplash
Help het Kasteel van Heers te redden!
Wil je graag een steentje bijdragen aan de restauratie van Kasteel van Heers? Dat kan op verschillende manieren!
- Word lid van Herita: beleef onze historische plekken. Samen zorgen we ervoor dat ze blijven bestaan.
- Word erfgoedvrijwilliger: schenk je talent en vrije tijd aan de conservatie van onroerend erfgoed.
- Doe een gift: alle donaties, groot en klein, helpen ons een stapje dichter bij ons doel: de redding van dit unieke slot! Vermeld 'Kasteel van Heers' bij je overschrijving.