Kasteel van Heers

Jarenlange verwaarlozing en waterinsijpeling hebben het stucwerk in het Kasteel van Heers geen goed gedaan. Het pleisterwerk is op sommige plekken volledig verloren. Gelukkig valt er ook heel wat te redden! Een gesprek met Ellen Baeten, hoofdprojectleider interieurrestauratie en kunstvoorwerpen bij Renotec. 

Wat kan je ons vertellen over het pleisterwerk in het kasteel?

Het stucwerk in het Kasteel van Heers dateert van de 18de eeuw en is zeer fijn en gedetailleerd uitgewerkt. Elk ornament is uniek, je kan geen twee dezelfde versieringen terugvinden. Omwille van de stijl, de detaillering en de vormgeving vermoeden we Italiaanse invloeden of uitvoerders, maar dat is voer voor verder onderzoek.

Hoe werden deze versieringen destijds eigenlijk gemaakt? 

Het vlakke kalkpleisterwerk op de plafonds is aangebracht op een basis van rinkellatten die zich op de kinderbalken bevinden. Tussen deze dunne, gekliefde latten zit een opening van ongeveer 10 mm. Daar perste men de mortel tussen. Zo krijgt het basispleisterwerk zijn hechting. Op de wanden bevindt het vlak kalkpleisterwerk zich rechtstreeks op het metselwerk. 
Vervolgens sculpteerden de ambachtslui op het vlakke pleisterwerk de ornamenten in een fijne kalkmortel. Aangezien alle ornamenten uniek zijn, kunnen we veronderstellen dat ze geen mallen gebruikten. Elk ornament werd dus ter plaatse geboetseerd! 

Artisanaal handwerk om te bewaren voor toekomstige generaties dus.  

Inderdaad. Om verder verval en schade te vermijden, hebben we in overleg met Herita besloten om een deel van het stucwerk te beschermen. Deze consolidatie- en beschermingswerken spitsen zich voornamelijk toe op het gesculpteerd stucwerk omwille van het unieke karakter. 

Enkel het stucwerk in slechte staat of waarvan bijna niets meer is behouden, werd behandeld. De werken werden uitgevoerd in het groen salon met aansluitend prieeltje op het gelijkvloers en ook in de imposante balzaal op de eerste verdieping. Voordat de consolidatiewerken van start gaan, nemen we verschillende 3D-scans van de ornamenten. Deze kunnen eventueel dienen om bij restauratie van het interieur het stucwerk te reconstrueren, indien nodig. Het stucco werd daarna door gespecialiseerde restaurateurs gecontroleerd op onthechting. Waar nodig, hebben zij het opnieuw gefixeerd aan de ondergrond.

Hoe verloopt dat fixeren?

We gebruiken daarvoor de techniek van verlijming: door bestaande barsten of kleine boorgaatjes wordt met injectiespuiten en naalden een mortel ingespoten. Die zorgt voor een binding tussen het ornament en zijn ondergrond. De geselecteerde ornamenten werden dan beschermd met twee lagen Japans papier (een zeer fijn vezelig papier) en celluloselijm. Voor extra stevigheid voegden we ook nog een bijkomende laag katoengaas toe. Momenteel zijn dus de meest fragiele ornamenten van het bijzondere stucwerk tijdelijk beschermd in afwachting van de structurele restauratie.