Leen Poppe
Waarom knielt het hert van Horst
Als u Horst in de steigers bezocht, dan vraagt u zich misschien ook af: ‘Waarom knielt het hert van Horst’? Herita neemt je in deze blogpost mee in de geest van de bouwheer van Horst en de symboliek van de 15de-eeuwse muurschilderingen met een het knielend hert.
Middeleeuwse muurschilderingen
De ontvangstkamer van de donjon werd gebouwd met een stenen kruisribgewelf en werd voorzien van muurschilderingen in temperaverf. Je ziet een dertigtal geschilderde medaillons met knielende herten. De verf werd aangebracht op een droge ondergrond, daarom spreken we over secco schilderingen en niet over fresco’s. Ook de ribben, de sluitsteen en de consoles zijn beschilderd. De ontvangstkamer moest status uitstralen. Er werden kostbare pigmenten gebruikt: vermiljoen (rode aarde) voor de muren en azuriet (blauw) voor de medaillons. De knielende herten werden verguld met goudblad.
De donjon werd gebouwd door Amelric
De bouw van de donjon en dus ook de realisatie van de muurschilderingen worden gedateerd tussen 1420 en 1430. Dat weten we dankzij de dendrochronologie of jaarring(en)onderzoek op het hout van de deur van het toilet van de ontvangstkamer.
Deze hypothese doet ons momenteel vermoeden dat ridder Amelric Pynnock (1422 tot 1461) de bouwheer was van het Kasteel van Horst. Hij kocht het domein in 1422, droeg een adellijke titel en was voldoende kapitaalkrachtig om een dergelijk bouwwerk te volbrengen. Maar omdat dit type van dateringsonderzoek op basis van de jaarringen in het hout nooit 100% betrouwbaar is, houden we ook rekening met een moeilijker te bewijzen hypothese. Deze stelt dat de donjon gebouwd zou zijn onder Amelric Boote (1369-1405). Hij was eveneens kapitaalkrachtig als poorter van Brussel en later geldmeester te Vilvoorde.
Daniel de Kievith
Drinkbeker in de vorm van een liggend hert , Middelburg , ca. 1620 . Oudenaarde , MOU.
De betekenis van het hert
Bij onze zoektocht naar de bouwheer probeerden we een verklaring te vinden voor de keuze om een knielend hert af te beelden. Was dit hert bijvoorbeeld deel van het wapenschild van de heer van Horst? Herten waren omwille van de symboliek van vruchtbaarheid, mannelijkheid, macht (de koning), Christus, elegantie en moed een veel voorkomend wapenfiguur. Zowel Pynnock als Boote hebben geen wapenschild waarin herten voorkomen. Al zien we vanaf de 16de eeuw wél herten in het wapenschild van de familie Boote opduiken. Tenslotte is er nog de symboliek van ‘de jacht’. De link naar het buitenverblijf, kasteel van Horst met zijn bossen of warande is daar makkelijk gelegd.
Een hert als huisdier
Wij gingen op zoek naar afbeeldingen van knielende herten en vonden er verbazend weinig. Een knielend hert blijkt een eerder zeldzame voorstelling. Enkele voorbeelden vonden we in de smeedkunst. Het viel wel op dat knielende herten vaak ook een halsband droegen en als het ware ‘gedomesticeerd’ waren.
Dit bracht haar ons bij de legende van het hert met de halsband, een verhaal dat voor het eerst door Plinius de Oudere werd neergeschreven over Alexander de Grote. Een variant is de legende van het hert van Julius Caesar waar een heerser een hert vangt met een halsband waarop de boodschap 'caesar hoc mihi donavit’ of ‘caesar gaf dit aan mij’ stond geschreven. Dit eeuwig levende hert bevestigt met andere woorden het koningschap. Zo ving Karel VI (1368-1422), koning van Frankrijk tijdens een jachtpartij in 1380 te Senlis, een hert dat een halsband droeg met deze woorden. Karel VI was erg ontroerd door deze ontmoeting, liet het hert vrij en adopteerde later het hert met vleugels en kroon als halsband als persoonlijk symbool. Dit had een grote invloed op de vorstelijke iconografie van Frankrijk op o.a. wapenschilden, wandtapijten, en schilderijen. Tenslotte had ook Richard II (1367-1400), koning van Engeland een wit hert met een gouden halsband als symbool, als teken van het goddelijke koningschap, successie en legitimiteit.
Miniatuur van het mirakel van hert van Rouen.
Manuscrit de Martial d'Auvergne, Les Vigiles de Charles VII, vers 1484, BNF, f.185.
Detail muurschildering in ontvangstkamer donjon.
De halsband van het hert
De meeste herten in de donjon zijn jammer genoeg sterk vervaagd. Bij één medaillon is de hals wel nog zichtbaar. Met de bovenstaande legendes in het achterhoofd, is het aannemelijk om ook bij het hert van horst een halsband te herkennen. Of dromen we nu? Kijk gerust even met ons mee. Als het hert effectief een halsband draagt, dan stelt zich de vraag naar de vorm van de halsband: moet die een kroon voorstellen of niet? Wie goed kijkt kan een halsband met verschillende grijze schakels herkennen, waartussen de gouden vacht van het hert zichtbaar is.
Waarom knielt het hert van horst?
Opnieuw stellen we ons de vraag waarom de heer van Horst voor een knielend hert koos als symbool in zijn ontvangstkamer. De heren van Horst waren leden van de lagere adel. Met het bouwen van een kasteel versterkten ze hun sociale positie. Moest de afbeelding van het hert met zijn halsband de titel van heer van Horst bevestigen? Er bestonden effectief hoofse jachtrituelen waarbij herten gevangen werden en nadien gemarkeerd werden met halsbanden waarin een datum gegraveerd werd. Wie het hert opnieuw vangt, mag opvolger worden van diegene die het hert origineel gevangen en geketend heeft. Misschien is het hert een voorstelling van een hert dat, bij wijze van ritueel, effectief in de omringende bossen werd gevangen en gedomesticeerd?
De knielende herten blijven voorlopig in mysterie gehuld. De afbeelding van het hert vormde voor Horst in de steigers een inspiratiebron voor het personage van heer Hert, een knielend edelhert mét halsband.
Help Horst!
Wil je de restauratie graag steunen op een andere manier?
- Word lid van Herita: beleef onze historische plekken. Samen zorgen we ervoor dat ze blijven bestaan.
- Word erfgoedvrijwilliger: schenk je talent en vrije tijd aan de conservatie van onroerend erfgoed.
- Doe een gift: alle donaties, groot en klein, helpen ons een stapje dichter bij ons doel: de redding van dit unieke waterslot! Vermeld 'Kasteel van Horst' bij je overschrijving.